Definicja promieniowania mówi, że jest to określony strumień fal lub cząstek wysyłanych przez konkretne ciało. Istnieje kilka głównych rodzajów promieniowania UV. Zaliczamy do nich: UVA, UVB, UVC. Więcej informacji na ich temat znajduje się poniżej w artykule.
Promieniowanie UVA
Przez długi okres czasu sądzono, iż pierwszorzędnym sprawcą negatywnych zmian, wynikających z działania słońca, jest promieniowanie UVB. W końcówce lat 90 potwierdzono, że promienie UVA biorą w tym ogromny udział. Aktualnie wiadomo, że to promienie UVA są podłożem fotostarzenia (photoaging) i nowotworowych zmian skóry.
Promieniowanie UVA jest promieniowaniem o najdłuższej fali od 315 nm do 400 nm.
Wyodrębnia się dwa zakresy:
- długie UVA1 (340-400nm),
- krótkie UVA2 (315-340 nm).
Promieniowanie to tworzy 90% wiązki widma docierającego do powierzchni Ziemi. Jest niskoenergetyczne, jednak ma znaczący udział w promieniowaniu słonecznym. Przebija się przez szyby i niektóre sztuczne włókna, także przez materiał z bawełny. Jego natężenie jest stałe przez cały dzień, więc nie zależy od pogody i pory roku.
Nie skutkuje w odpowiednich dawkach powstawaniem rumienia i poparzeń, jednak w dużych ilościach może uintensywniać powstawanie rumienia wzbudzanego promieniowaniem UVB. Odpowiedzialne jest za pigmentację skóry, czyli opaleniznę, w mechanizmie natychmiastowej oksydacji melaniny, uaktywnienia transferu melaniny i melanogenezy. Należy zwrócić uwagę na to, iż promieniowanie UVA przenika przez naskórek i przedostaje się do skóry właściwej, a konkretnie do warstwy siateczkowej i brodawkowej. Wywiera wpływ na fibroblasty, śródbłonki naczyń oraz macierz międzykomórkową. Niszczy również DNA za pośrednictwem mechanizmu tworzenia się reaktywnych form tlenu. Jest to tzw. oksydacyjne uszkodzenie DNA, które doprowadza do rozwoju nowotworów. Ponadto promieniowanie UVA powoduje wysychanie skóry i przyspiesza proces starzenia. Wzmaga rozpad kolagenu i przyczynia się do zmiany konfiguracji cząsteczek elastyny, w wyniku czego prowadzi to do tzw. elastozy słonecznej. UVA jest również wydzielane przez: lampy w solariach, promienniki UV, lampy Wooda, lampy wodorowe, lampy ksenonowe, lampy rtęciowe.
Promieniowanie UVB
Jest to promieniowanie o długości fali od 280 nm do 315 nm. Największa wydajność występuje przy długości 280 nm. Najsilniej działa ono w okresie letnim oraz między godziną 10:00 a 14:00. Odległość kątowa Słońca od horyzontu jest najistotniejszym czynnikiem oddziaływującym na siłę tego promieniowania. Filtrowane jest przez szyby oraz chmury, więc w zachmurzony dzień oddziaływanie nie jest silne. Przenika jednak przez wodę i szkło kwarcowe. Stanowi 5% promieniowania ultrafioletowego, które dociera do Ziemi. W większości absorbowane jest przez cząsteczki ozonu w stratosferze. Posiada wysoką energię.
Odpowiedzialne jest za opaleniznę, syntezę witaminy D, immunosupresję, kancerogenezę oraz oparzenia słoneczne. Przyczynia się do niebezpiecznego uszkodzenia naskórka oraz stanów zapalnych skóry, natomiast nie dociera do skóry właściwej. Rumień wywołany tym promieniowaniem występuje 4 godziny po ekspozycji, najintensywniejszy jest między 8-24 godziną i niknie w przeciągu doby. Może się on utrzymywać dłużej u osób o jasnej karnacji oraz w podeszłym wieku. Razem z rumieniem mogą występować zmiany na poziomie komórkowym, jak również subkomórkowym. Dla przykładu warto wymienić obecność apoptotycznych keratynocytów, czyli komórek oparzenia słonecznego. Promienie UVB pochłaniane są przez warstwę rogową, w głównej mierze przez kwas urokainowy, który występuje w formie trans. Po napromienieniu dochodzi do izomeracji i powstaje forma cis kwasu urokainowego, która ma cechy immunopresyjne. Kwasy nukleinowe pochłaniają UVB, szczególnie DNA keratynocytów. Doprowadza to do powstawania dimerów cyklobutanu pirymidyny, a także innych mutacji. Inicjuje to proces naskórkowej kancerogenezy. Należy zwrócić jednak uwagę na fakt, iż komórki dysponują mechanizmami naprawczymi. Enzymy endonukleazy umiejętnie wycinają uszkodzone elementy DNA, po czym umieszczają prawidłowe. Cały ten proces nazywa się "ciemną naprawą", ponieważ zachodzi bez współudziału światła. Jeżeli mechanizmy naprawy nie pomogą, wówczas komórka ulega apoptozie. Wykorzystywane jest w leczeniu skórnych chorób takich jak: łuszczyca, atopowe zapalenie skóry, czy też chłoniaki skóry. Przedawkowanie tym promieniowaniem wywołuje oparzenia słoneczne, zaćmę, zmniejsza aktywność immunologiczną, co prowadzi do rozwoju zmian nowotworowych. Równolegle ma to korzystny wpływ na organizm, z uwagi na umiejętność aktywizowania witaminy D w ustroju.
Promieniowanie UVC
Promieniowanie UVC to promieniowanie krótkofalowe o długości fal od 100 nm do 280 nm o najwyższej energii. Powoduje oparzenia oraz stanowi teoretycznie najsilniejszy czynnik rakotwórczy skóry, ale na ogół nie dociera do powierzchni Ziemi, ponieważ pochłaniane jest przez warstwę ozonową. W warunkach laboratoryjnych udowodniono, iż w 90% promieniowanie UVC pochłaniane jest przez najbardziej zewnętrzną warstwę rogową skóry. Na dojrzałe komórki warstwy ziarnistej oddziałuje w mniej niż 3%. Do graniczącej z brodawkami skórnymi warstwy podstawowej to promieniowanie może dotrzeć w ok. 0,01%. Tego rodzaju promieniowanie używa się w lampach kwarcowych i bakteriobójczych, szczególnie promieniowanie o długości fali 253 nm. Dostarcza ono tak dużo energii, że żywe tkanki nie są w stanie wytrzymać jego aktywności. Zniszczeniu ulegają kwasy nukleinowe oraz białka. Na oddziaływanie bakteriostatyczne i bakteriobójcze wyjątkowo nieodporne są gronkowce, pałeczki duru brzusznego, maczugowce błonicy oraz prątki gruźlicy. Sztuczne promieniowanie UVC stosowane jest w szpitalach do wyjaławiania pomieszczeń i wody. Promieniowanie UVC może powodować również świetlne zapalenie rogówki.
Komentarze