Industrializacja to proces, w wyniku którego rolę dominującego sektora napędzającego wzrost gospodarczy kraju przejmuje przemysł. Rozpoczyna się tym samym nowa era wytwórczości - era produkcji masowej, zwiększeniu ulega odsetek osób zatrudnionych w przemyśle, następuje wyraźny podział i specjalizacja pracy, a społeczeństwo staje się coraz bardziej zróżnicowane.
Geneza industrializacji
Początki industrializacji sięgają drugiej połowy XVIII wieku, kiedy to w Anglii rozpoczęła się rewolucja przemysłowa. Wiązała się ona z wynalezieniem maszyn, takich jak mechaniczny warsztat tkacki czy też mechaniczna przędzarka. Przejście z produkcji ręcznej na maszynową początkowo dotyczyło jedynie przemysłu włókienniczego. Jednak wraz z wynalezieniem maszyny parowej objęło także inne sektory angielskiej gospodarki, w tym przemysł wydobywczy.
Inni wynalazcy zachęceni sukcesem Watta (to on opatentował w 1782 roku maszynę parową) rozpoczęli prace badawcze nad kolejnymi innowacjami. Wkrótce odkryto metodę wytwarzania stali. Surowiec szybko zyskał na popularności, przyczyniając się do rewolucji transportowej. Służył bowiem do budowy mostów, dróg i kolei, którymi transportowano materiały przeznaczone do produkcji i gotowe towary.
Z czasem rewolucja przemysłowa objęła swym zasięgiem także inne kraje europejskie. Francja, Belgia czy też Niemcy, obserwując dynamiczny rozwój gospodarczy Anglii, również zaczęły wprowadzać innowacyjne rozwiązania w sferze produkcji, jednocześnie zachęcając właścicieli fabryk do powielania angielskich wzorców technicznych i technologicznych.
Procesy towarzyszące industrializacji
Przekształcenia, które wprowadza industrializacja w strukturze wytwórczości wpływają bezpośrednio na zmiany w społeczeństwie. Tradycyjne instytucje, charakterystyczne dla społeczeństw rolniczych, takie jak cechy rzemieślnicze, małe społeczności wiejskie, rodzinne gospodarstwa rolne czy też niewielkie warsztaty, okazują się niewystarczające, aby sprostać potrzebom nowej klasy społecznej – robotnikom przemysłowym. Rozrasta się również klasa średnia.
Industrializacji towarzyszy zatem urbanizacja, czyli dynamiczny rozwój miast spowodowany napływem ludności wiejskiej, która przenosi się do ośrodków miejskich w poszukiwaniu lepszych perspektyw, a przede wszystkim zatrudnienia w rozwijających się zakładach przemysłowych. Upowszechnieniu ulega tak zwany miejski styl życia.
Pozytywne skutki industrializacji
Szybki rozwój przemysłu ma swoje pozytywne skutki:
a) w sferze produkcji:
- ograniczenie kosztów produkcji, dzięki nowym technikom i technologiom wytwórczym,
- zwiększenie ilości wytwarzanych produktów,
- nowe formy zarządzania i administrowania przedsiębiorstwami,
- wzrost wydajności zakładów przemysłowych.
Reformy przeprowadzane w przemyśle pozytywnie wpływają także na sektor rolnictwa. Większa powierzchnia gospodarstw oraz zastosowanie maszyn pobudzają wydajność produkcji rolnej. Nie bez znaczenia jest także dynamiczny rozwój sektorów telekomunikacji i transportu, które z jednej strony wykorzystują najnowsze zdobycze techniki, a z drugiej motywują do tworzenia kolejnych innowacji.
b) w sferze społecznej:
- wzrost dochodów,
- możliwość awansu społecznego,
- zwiększenie mobilności społeczeństwa,
- powstanie nowej grupy społecznej – robotników przemysłowych (proletariatu),
- wzrost znaczenia klasy średniej,
- możliwość wykorzystania czasu wolnego,
- reforma systemu oświaty,
- specjalizacja pracy z naciskiem na wydajność,
- wzrost liczby ludności.
Zmiany w sferze społecznej zapoczątkowane przez industrializację sięgają jednak głębiej. W jej wyniku upowszechnia się bowiem model rodziny nuklearnej (rodzice i dzieci) w miejsce tradycyjnej rodziny wielopokoleniowej, gdzie szczególną rolę przypisuje się dziadkom i dba się o zachowanie bliskich więzów z wujostwem i kuzynostwem.
Następuje przekształcenie społeczeństwa tradycyjnego (rolniczego) w społeczeństwo przemysłowe, gdzie większe znaczenie zyskują grupy wtórne, które tworzone są po to, aby osiągnąć pewien cel. Zmniejsza się znaczenie grup pierwotnych (rodziny, kręgu sąsiedzkiego) oraz wspólnotowych.
c) w sferze gospodarczej:
- dynamiczny wzrost wymiany handlowej,
- zwiększenie roli banków,
- rozwój przemysłu ciężkiego, w tym zwłaszcza hutniczego, elektrotechnicznego i maszynowego,
- zwiększony dostęp do zaawansowanych technicznie urządzeń produkcyjnych i maszyn,
- zmiany stosunków w rolnictwie: uwłaszczenie zamiast własności feudalnej.
Industrializacja dzięki wykorzystaniu w sferze wytwórstwa postępu technicznego pozwala krajowi osiągnąć wysoki stopień wydajności produkcji i pracy, co przekłada się na wzrost stopy życiowej ludności. Część powstałego w ten sposób dochodu narodowego przeznaczana jest na dalsze inwestycje. Dzięki procesowi akumulacji możliwe jest zatem zabezpieczenie wzrostu i rozwoju gospodarczego kraju.
Negatywne skutki industrializacji
Proces industrializacji niesie za sobą także i negatywne konsekwencje:
a) w sferze produkcji:
- upadek tradycyjnych (rodzinnych) warsztatów rzemieślniczych,
- degradacja środowiska.
b) w sferze społecznej:
- złe warunki pracy, wyzysk pracowników, brak osłon socjalnych, czego konsekwencją są protesty robotnicze - z czasem utworzono instytucje społeczne, takie jak między innymi związki zawodowe, które pilnują standardów pracy w przedsiębiorstwach i dążą do zmiany sytuacji pracowników, gdy wykryją nieprawidłowości,
- bezrobocie,
- spadek wartości pracy,
- trudności w dostosowaniu się do zmieniających się warunków pracy i życia, czego skutkiem jest wzrost przestępczości, depresje i choroby umysłowe,
- stres zawodowy,
- rozpad wartości, tradycji i dotychczasowych wspólnot,
- wzrost dysproporcji społecznych i regionalnych.
c) w sferze gospodarczej:
- kryzysy i załamania gospodarcze, znaczne wahania koniunktury,
- zaniedbanie rolnictwa.
Komentarze